การประชุมเวทีข้อริเริ่มสายแถบและเส้นทาง ครั้งที่ 3 

และการเยือนสาธารณรัฐประชาชนจีนของนายกรัฐมนตรีไทย

ข้อริเริ่มสายแถบและเส้นทาง

(Belt and Road Initiative: BRI)

ความเป็นมา

ข้อริเริ่มสายแถบและเส้นทาง (Belt and Road Initiative: BRI) เป็นชื่อย่อของ “แถบเศรษฐกิจเส้นทางสายไหมและเส้นทางสายไหมทางทะเลแห่งศตวรรษที่ 21” (the Silk Road Economic Belt and the 21^st Century Maritime Silk Road)

ในเดือนกันยายน 2556 ในระหว่างการเยือนคาซัคสถานของ นายสี จิ้นผิง ประธานาธิบดีจีนได้แถลงเปิดตัวครั้งแรกถึงการริเริ่มโครงการ “แถบเศรษฐกิจเส้นทางสายไหม” (One Belt and One Road) เส้นทางนี้ประกอบด้วยเครือข่ายถนนและเส้นทางรถไฟเชื่อมจีนกับยุโรปผ่านเอเชียกลาง และในเดือนตุลาคมของปีเดียวกัน นายสี จิ้นผิง เดินทางไปเยือนอินโดนีเซีย และกล่าวเปิดตัวโครงการ “เส้นทางสายไหมทางทะเล” ที่เชื่อมท่าเรือจีนกับท่าเรือในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เอเชียใต้ ตะวันออกกลาง และยุโรป ตลอดเส้นทางบกและเส้นทางทะเล จะมีการลงทุนปรับปรุงท่าเรือ และสร้างศูนย์การผลิตอุตสาหกรรมและการค้าขึ้น  ข้อมูล ณ เดือนตุลาคม 2566 สาธารณรัฐประชาชนจีนลงนามในข้อตกลงความร่วมมือกับประเทศต่าง ๆ มากถึง 149 ประเทศ และองค์การระหว่างประเทศ 29 แห่ง

“เส้นทางสายไหมใหม่” (New Silk Road) แบ่งเป็นเส้นทางสายไหมทางบก (Silk Road Economic Belt: One Belt) และเส้นทางสายไหมทางทะเล (Maritime Silk Road: One Road) มีวัตถุประสงค์เพื่อเชื่อมโยงเศรษฐกิจของทวีปเอเชีย ยุโรป และแอฟริกาเข้าด้วยกัน จะนำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ การเมือง และสังคมของประชาคมโลก เนี่องจากเป็นนโยบายการพัฒนาทีมีมูลค่าสูงที่สุดเท่าที่เคยมีมา และเป็นนโยบายทีมีการปฏิสัมพันธ์ระหว่างประเทศมากที่สุดของโลก เพราะพาดผ่าน 6 ภูมิภาค ได้แก่ เอเชียตะวันออก เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เอเชียกลาง ตะวันออกกลาง และแอฟริกาเหนือ เอเชียใต้ และยุโรป เมื่อรวมสถิติของทุกประเทศเข้าด้วยกันจะพบว่าประเทศต่าง ๆ ที่อยู่บนเส้นทางสายไหมใหม่มีประชากรรวมกันคิดเป็นร้อยละ 62.3 ของทั้งประชากรโลก มีผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ (GDP) รวมกันคิดเป็นร้อยละ 30 ของ GDP โลก และมีการบริโภค ภาคครัวเรือนคิดเป็นร้อยละ 24 ของ การบริโภคในครัวเรือนของทั้งโลก อีกทั้ง One Belt One Road จะเป็นโครงการที่ก่อสร้างโครงสร้างพื้นฐานระดับโลกที่มีขนาดใหญ่มากที่สุด

หนึ่งแถบ

หนึ่งแถบ หรือ แถบเศรษฐกิจเส้นทางสายไหมใหม่ (New Silk Road Economic Belt) คือ เครือข่ายเส้นทางบกจากจีนไปยัง 6 ภูมิภาค ได้แก่ เอเชียตะวันออก เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เอเชียกลาง ตะวันออกกลาง และแอฟริกาเหนือ เอเชียใต้ และยุโรป แบ่งการพัฒนาออกเป็น 6 เส้นทาง/ระเบียงเศรษฐกิจ ดังนี้

1. สะพานเศรษฐกิจยูเรเซียใหม่ (New Eurasian Land Bridge: NELB) เริ่มต้นจากท่าเรือ Lianyungang ในมณฑลเจียงซู สิ้นสุดที่เมือง Rotterdam ในยุโรปตะวันตก เป็นเส้นทางขนส่งสินค้าทางถนนจากจีนสู่ยุโรป

2. ระเบียงเศรษฐกิจจีน – มองโกเลีย รัสเซีย (China-Mongolia-Russia Economic Corridor: CMREC) เป็นเส้นทางรถไฟความเร็วสูงและถนน แบ่งออกเป็น 2 เส้นทางคือ (1) ปักกิ่ง เทียนจิน เหอเป่ย ผ่านมองโกเลีย เพื่อไปรัสเซีย และ (2) จากเมืองต้าเหลียน ไปยังเมือง Chita ของรัสเซีย

3. ระเบียงเศรษฐกิจจีน – เอเชียกลาง เอเชียตะวันตก (China-Central Asia-West Asia Economic Corridor: CCWAEC) เป็นเส้นทางสำคัญในการขนส่งน้ำมันและก๊าซธรรมชาติจากคาบสมุทรอาหรับ ตุรกี และอิหร่าน เพื่อส่งไปยังเขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์

4. ระเบียงเศรษฐกิจจีน – คาบสมุทรอินโดจีน (China-Indochina Peninsula Economic Corridor: CICPEC) เชื่อมระหว่างเขตเศรษฐกิจสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ Pearl River (Pearl River Delta Economic Zone: PRD) กับประเทศในอนุภูมิภาคลุ่มแม่น้ำโขง

5. ระเบียงเศรษฐกิจจีน – ปากีสถาน (China-Pakistan Economic Corridor: CPEC) เชื่อมจีนกับเอเชียใต้

6. ระเบียงเศรษฐกิจบังกลาเทศจีน – อินเดีย – พม่า (Bangladesh-China-India-Myanmar Economic Corridor: BCIMEC) เริ่มต้นจากเมือง Kashgar ของเขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์ ไปยังท่าเรือ Gwadar ของปากีสถาน

นอกจากนี้ ในระเบียงเศรษฐกิจที่ติดกับชายฝั่งยังเชื่อมโยงเป็นเครือข่ายเดียวกันกับเส้นทางเดินเรือทะเล ซึ่งแต่ละระเบียงเศรษฐกิจนอกจากจะมุ่งสร้างโครงสร้างพื้นฐานเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการขนส่ง ได้แก่ ถนน รถไฟ ท่าเรือ และท่อส่งน้ำมัน นอกจากนี้ ในจุดศูนย์กลางการกระจายสินค้า สิ่งอำนวยความสะดวกอื่น ๆ ถูกสร้างหรือพัฒนาขึ้นเพื่อรองรับการเจริญเติบโตทางการค้า เช่น เขตเศรษฐกิจพิเศษ การข้ามแดน ศุลกากร เป็นต้น

ลำดับ	ระเบียงเศรษฐกิจ	เส้นทางก่อสร้าง	ประเทศที่เกี่ยวข้อง
1	สะพานเศรษฐกิจยูเรเซียใหม่	รถไฟ ถนน	จีน (เขตปกครองพิเศษซินเจียง และเมืองเหลียนหยุนก่างใน มณฑลเจียงซู) คาซัคสถาน รัสเซีย เบลารุส และ 23 ประเทศในสหภาพยุโรป
2	ระเบียงเศรษฐกิจจีน – มองโกเลีย รัสเซีย	รถไฟ	จีน (ท่าเรือเทียนจิน) มองโกลเลีย รัสเซีย
3	ระเบียงเศรษฐกิจจีน – เอเชียกลาง เอเชียตะวันตก	รถไฟ	จีน (เขตปกครองพิเศษซินเจียง) คาซัคสถาน คีร์กีซสถาน          ทาจิกิสถาน อุซเบกิสถาน เติร์กเมนิสถาน อัฟกานิสถาน อิหร่าน ตุรกี ยูเครน อาเซอร์ไบจาน จอร์เจีย และรัสเซีย
4	ระเบียงเศรษฐกิจจีน – คาบสมุทรอินโดจีน	รถไฟ ถนน ท่าเรือ	จีน (Pearl River Delta) เวียดนาม ไทย ลาว กัมพูชา เมียนมา มาเลเซีย และสิงคโปร์
5	ระเบียงเศรษฐกิจจีน – ปากีสถาน	รถไฟ ถนน ท่อส่งน้ำมัน	จีน (ซินเจียง) อินเดีย อิหร่าน อัฟกานิสถาน ปากีสถาน
6	ระเบียงเศรษฐกิจบังกลาเทศจีน – อินเดีย – พม่า	รถไฟ ถนน ท่าเรือ	บังคลาเทศ จีน (เมืองคุณหมิง มณฑลยูนนาน) อินเดีย เมียนมา

หนึ่งเส้นทาง

หนึ่งเส้นทาง หรือ เส้นทางสายไหมทางทะเลในศตวรรษที่ 21 (21^st Century Maritime Silk Road) เป็นเส้นทางเดินเรือที่เชื่อมจีนกับประเทศในมหาสมุทรต่าง ๆ เข้าด้วยกัน โดยจีนได้พัฒนาท่าเรือหลัก 4 ท่า เพี่อรองรับเส้นทางสายไหมใหม่ ได้แก่ ท่าเรือฝูโจว (Fuzhou Port) ท่าเรือเฉวียนโจว (Quanzhou Port) ท่าเรือกว่างโจว (Guanzhou Port) ท่าเรือจ้านเจียง (Zhanjiang Port) ซึ่งแบ่งเส้นทางเดินเรือออกเป็น 2 เส้นทาง คือ

ชายฝั่งตะวันออกของจีน – ทะเลจีนใต้ – มหาสมุทรอินเดีย – อ่าวเปอร์เซีย – ทะเลเมดิเตอร์เรเนียน – ยุโรป (Coastal China – South China Sea – Indian Ocean – Persian Gulf – The Mediterranean Sea – Europe)

ชายฝั่งตะวันออกของจีน – ทะเลจีนใต้ – มหาสมุทรแปซิฟิกตอนใต้ (Coastal China – South China Sea – South Pacific Ocean)

ความแออัดช่องแคบมะละกาและการเป็นเขตอิทธิพลของสหรัฐอเมริกาและสิงคโปร์ ซึ่งมีข้อพิพาทกับจีน ทำให้เส้นทางสายไหมทางทะเลเป็นเครื่องมือที่จะช่วยลดการพึ่งพาจากช่องแคบมะละกา จีนจึงให้ความสำคัญในการลงทุน/ประกอบการท่าเรือต่าง ๆ ตามเส้นทางสายไหมใหม่นี้ ในทศวรรษที่ผ่านมา จีนได้ลงทุนในการสนับสนุนทั้งการสร้างท่าเรือใหม่ การพัฒนาศักยภาพท่าเรือที่มีอยู่เดิม รวมถึงเข้าไปลงทุนประกอบการเป็นจำนวนเงินกว่า 5 พันล้านเหรียญสหรัฐ ฯ ในท่าเรือต่าง ๆ ทั่วโลก ได้แก่

ท่าเรือ	ทวีป	ประเทศ	มูลค่าการลงทุน(ล้านเหรียญสหรัฐฯ)
Gwadar	เอเชีย	ปากีสถาน	198
Hambantota	เอเชีย	ศรีลังกา	1,900
Columbo Port City	เอเชีย	ศรีลังกา	1,430
Columbo Port	เอเชีย	ศรีลังกา	500
Port of Djibouti	แอฟริกา	จิบูตี	185
Lamu	แอฟริกา	เคนย่า	484
Mombasa	แอฟริกา	เคนย่า	66.7
Pireas	ยุโรป	กรีช	624
Antwerp	ยุโรป	เบลเยี่ยม	3.94

ประเทศสมาชิก “ข้อริเริ่มสายแถบและเส้นทาง” (ข้อมูล ณ เดือนตุลาคม 2566)
เอเชียตะวันออกและแปซิฟิก (25)
สาธารณรัฐประชาชนจีน	กัมพูชา	มองโกเลีย	ไทย	อินโดนีเซีย
ปาปัวนิวกินี	พม่า	นิวซีแลนด์	ติมอร์-เลสเต	มาเลเซีย
เวียดนาม	ฟิลิปปินส์	ตองกา	สิงคโปร์	สาธารณรัฐเกาหลี
นีอูเอ	สปป.ลาว	ซามัว	สหพันธรัฐไมโครนีเซีย	บรูไน
ฟิจิ	วานูอาตู	หมู่เกาะคุก	หมู่เกาะโซโลมอน	คิริบาส
เอเชียกลางและยุโรป (35)
สหพันธรัฐรัสเซีย	เบลารุส	สาธารณรัฐคีร์กีซ	มอลโดวา	มาซิโดเนียเหนือ
ฮังการี	โรมาเนีย	อุซเบกิสถาน	คาซัคสถาน	บัลแกเรีย
สาธารณรัฐเช็ก	โปแลนด์	เซอร์เบีย	สาธารณรัฐสโลวัก	ตุรเคีย
อาร์เมเนีย	อาเซอร์ไบจาน	ลัตเวีย	จอร์เจีย	แอลเบเนีย
บอสเนียและเฮอร์เซโกวีนา	โครเอเชีย	มอนเตเนโกร	เติร์กเมนิสถาน	เอสโตเนีย
ลิทัวเนีย	สโลวีเนีย	ยูเครน	กรีซ	ทาจิกิสถาน
โปรตุเกส	อิตาลี	ลักเซมเบิร์ก	ไซปรัส	ออสเตรีย
เอเชียใต้ (6)
ปากีสถาน	ศรีลังกา	เนปาล	มัลดีฟส์	บังคลาเทศ
อัฟกานิสถาน
ตะวันออกกลางและแอฟริกาเหนือ (18)
อิรัก	สาธารณรัฐอาหรับอียิปต์	เลบานอน	โมร็อกโก	สาธารณรัฐเยเมน
คูเวต	โอมาน	บาห์เรน	ลิเบีย	ตูนิเซีย
สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์	แอลจีเรีย	ราชอาณาจักรซาอุดีอาระเบีย	จิบูตี	สาธารณรัฐอิสลามอิหร่าน
มอลตา	กาตาร์	สาธารณรัฐอาหรับซีเรีย
แอฟริกาตอนใต้ทะเลทรายซาฮารา (44)
แคเมอรูน	โซมาเลีย	คอโมโรส	แอฟริกาใต้	มาดากัสการ์
โกตดิวัวร์	เคนยา	รวันดา	เซเนกัล	เซียร์ราลีโอน
แองโกลา	เบนิน	บุรุนดี	เคปเวิร์ด	ชาด
เอธิโอเปีย	กาบอง	แกมเบีย	กานา	กินี
มอริเตเนีย	โมซัมบิก	นามิเบีย	ไนจีเรีย	เซเชลส์
ซูดานใต้	ซูดาน	แทนซาเนีย	โตโก	ยูกันดา
แซมเบีย	ซิมบับเว	อิเควทอเรียลกินี	ไลบีเรีย	เลโซโท
มาลี	สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก	บอตสวานา	แอฟริกากลาง	กินี-บิสเซา
เอริเทรีย	มาลาวี	คองโก	ไนเจอร์
ละตินอเมริกาและแคริบเบียน (21)
ปานามา	อุรุกวัย	ตรินิแดดและโตเบโก	แอนติกาและบาร์บูดา	โบลิเวีย
กายอานา	ซูรินาม	โดมินิกา	คอสตาริกา	เกรเนดา
เวเนซุเอลา	เอลซัลวาดอร์	ชิลี	เอกวาดอร์	บาร์เบโดส
จาเมกา	เปรู	คิวบา	สาธารณรัฐโดมินิกัน	นิการากัว
อาร์เจนตินา

กองทุนสนับสนุน

นอกจากจีนเป็นหัวเรือใหญ่ในการกำหนดยุทธศาสตร์เส้นทางสายไหมใหม่แล้ว จีนยังเป็นนายทุนที่สรรหาและเตรียมแหล่งเงินทุนไว้รองรับการพัฒนาแก่ประเทศสมาชิกผู้เข้าร่วมด้วย เพราะศักยภาพในการพัฒนาของในแต่ละประเทศไม่เท่ากัน ดังนั้น เพื่อขับเคลื่อนโครงการต่าง ๆ ให้เกิดขึ้นอย่างราบรื่น จีนได้จัดตั้งกองทุนและสถานบันการเงิน เพื่อรองรับการพัฒนาบนเส้นทางสายไหมใหม่โดยเฉพาะ 2 แห่ง ได้แก่ กองทุนเส้นทางสายไหม (Silk Road Fund) และธนาคารเพื่อการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานเอเชีย (Asian Infrastructure Investment Bank: AIIB) 

1. กองทุนเส้นทางสายไหม (Silk Road Fund)

กองทุนสายไหมใหม่ (Silk Road Fund Co., Ltd.) ก่อตั้งขึ้น ณ กรุงปักกิ่ง เมื่อวันที่ 29 ธันวาคม 2557 ร่วมกันจัดตั้งโดยสถาบันการเงินหลักของจีน 4 แห่ง คือ สำนักงานบริหารเงินตราต่างประเทศแห่งชาติจีน (State Administration of Foreign Exchange) บริษัทเพื่อการลงทุนแห่งชาติจีน (China Investment Corporation) ธนาคารเพื่อการพัฒนาจีน (China Development Bank) และธนาคารเพื่อการส่งออกและการน่าเข้าแห่งประเทศจีน (China Development Bank and Export-Import Bank of China) กองทุนสายไหมใหม่ได้รับการออกแบบมาเพื่อส่งเสริมการพัฒนาและความเจริญรุ่งเรืองร่วมกันของประเทศจีนและประเทศอื่น ๆ ในโครงการเส้นทางสายไหมใหม่ ในช่วง 4 ปีที่ผ่านมา กองทุนสายไหมใหม่เข้าไปลงทุนในโครงการต่าง ๆ เช่น

• โรงไฟฟ้าพลังน้ำ ณ กรุงอิสลามาบัต ในปากีสถาน
• บริษัทยาง Pirelli
• จัดตั้ง China-Kazakhstan Production Capacity Cooperation Fund Co., Ltd. 
• โรงก๊าซธรรมชาติเหลว (Yamal LNG) ในรัสเซีย
• โรงงานผลิตน้ำสะอาดและพลังงาน ในอาหรับเอเมอร์เรต อียิปต์ และภูมิภาคใกล้เคียง

2. ธนาคารเพื่อการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานเอเชีย (Asian Infrastructure Investment Bank: AIIB)

ธนาคารเพื่อการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานเอเชีย เป็นธนาคารเพื่อการพัฒนาแบบพหุภาคี (Multilateral Development Bank) มีภารกิจสำคัญในการสนับสนุนด้านการเงินเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม โดยเฉพาะโครงสร้างพื้นฐานในเอเชีย สำนักงานใหญ่ตั้งอยู่ในกรุงปักกิ่ง เริ่มดำเนินการในเดือนมกราคม 2559 AIIB เป็นสถาบันการเงินที่มีลักษณะคล้ายธนาคารโลก และธนาคารเพื่อการพัฒนาแห่งเอเชีย (Asian Development Bank: ADB) 

ความร่วมมือ

Source: Deloitte Insights

เมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2558 คณะกรรมการการพัฒนาและปฏิรูปแห่งชาติจีนประกาศใช้แผนปฏิบัติการตามเอกสารชื่อ “Vision and Actions on Jointly Building Silk Road Economic Belt and 21st-Century Maritime Silk Road” โดยความร่วมมือประกอบด้วย 5 ด้านหลัก ดังนี้ 

1. การประสานนโยบาย (Policy Coordination) ด้วยการสร้างกลไกประสานนโยบายในระดับต่าง ๆ กับประเทศที่ตั้งบนเส้นทางสายไหมใหม่ โดยทำความตกลงและโครงการร่วมกับประเทศต่าง ๆ และองค์กรระดับภูมิภาค

2. การเชื่อมโยงสิ่งอํานวยความสะดวก (Facilities Connectivity) ด้วยการส่งเสริมให้มีการก่อสร้าง โครงสร้างพื้นฐานต่าง ๆ เช่น การขนส่งทางถนน พลังงาน รวมทั้งเครือข่ายด้านการสื่อสาร

3. การค้าที่ไม่มีข้อจํากัด (Unimpeded Trade) ด้วยการส่งเสริมการใช้กรอบความร่วมมือทางเศรษฐกิจเพื่ออํานวยความสะดวกทางด้านการค้าและการลงทุนของประเทศที่อยู่บนเส้นทางสายไหมใหม่ 

4. การบูรณาการทางการเงิน (Financial Integration) ด้วยการก่อตั้งสถาบันการเงินต่าง ๆ เช่น ธนาคารเพื่อการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานแห่งเอเชีย (Asian Infrastructure Investment Bank: AIIB) ของจีน และธนาคารเพื่อ   การพัฒนาใหม่ (New Development Bank: NDB) ของกลุ่มประเทศ BRICS5. การเชื่อมโยงประชาชน (People-to-people Bonds) ด้วยการพัฒนาความร่วมมือด้านการศึกษา วัฒนธรรม การท่องเที่ยว การดูแลสุขภาพ บริการทางการแพทย์ วิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี เป็นต้น